Πρόκληση για φαντασία: πώς άραγε θα έβλεπε τον κόσμο κάποιος μεγάλος σοφός, ένα από αυτά τα σπάνια πνεύματα, αν ξαφνικά βρισκόταν στην εποχή μας; Πώς θα έκρινε τους αιώνες που κύλησαν και, συγκεκριμένα, τις σύγχρονες θεωρίες για τη Φύση και τον άνθρωπο; Πώς θα έβλεπε τις σύγχρονες επιστήμες ένας Αρχιμήδης, ένας Αρίσταρχος, ένας Αναξίμανδρος; Κι αν η φαντασία μας διάλεγε τον Σωκράτη, τον μέγα εξεταστή του ανθρώπινου αινίγματος; Αυτός ο μέγας ανατόμος των εννοιών, ο πάντα ανικανοποίητος αναζητητής της Αρετής και της Αλήθειας, πώς άραγε θα χρησιμοποιούσε τη γνώση που 24 αιώνες συσσώρευσαν, ώστε να επιστρέψει στα προσφιλή του ερωτήματα; Τι θα σκεφτόταν για το καύχημα της σημερινής επιστήμης, τη γνώση του μαγικού μικρόκοσμου της Κβαντικής Θεωρίας και της Σχετικότητας - για όλα αυτά που ήταν ή είναι "μη ορώμενα"; Πώς η όποια σημερινή γνώση γιʽ αυτά θα διαμόρφωνε τη σκέψη του στο τι είναι "συνείδηση" και "εαυτός"; Ποια θα ήταν η συνέχεια σήμερα των δύο σπουδαίων πλατωνικών διαλόγων "Θεαίτητος" και "Σοφιστής";
Το "Όνειρο του Σωκράτη" είναι ένας τέτοιος φανταστικός διάλογος για μια σύνδεση Γνωσιοθεωρίας και Οντολογίας.

ΠEPIEXOMENA

Aντί Προλόγου 11

Eισαγωγή
0.1 Φιλοσοφία και Eπιστήμες 13
0.2 O Eμπειρικός Nόμος της Eπιστημολογίας (E.N.E.) 17
0.3 Φιλοσοφική προσχώρηση 18

Kεφάλαιο Πρώτο
Tο ερώτημα για τον E.N.E. 21
1.1 Yπάρχει πρόβλημα; 22
1.2 Aπόψεις για τον E.N.E 29

Kεφάλαιο Δεύτερο
Mια γνωσιολογική προσέγγιση στα μοντέλα 37
2.1 H χαρισματική γλώσσα 38
2.2 O ρόλος των μοντέλων 41
2.3 Eίδη μοντέλων και θεωρίες χωρίς μοντέλα 46
2.4 Eλαττώματα των μοντέλων 49
2.5 Πιστότητα και ρεαλισμός. Eπιλογή μοντέλων 52
2.5.1 Aλήθεια και το κριτήριο μέτρησης 52
2.5.2 Άλλα κριτήρια ρεαλισμού 56
2.5.3 Aλήθεια και E.N.E. 59
2.6 Θεωρία και Πείραμα 62

Kεφάλαιο Tρίτο
Eίδη Eξήγησης 65
3.1 Για την επιστημονική εξήγηση γενικά 66
3.2 H τελεολογική εξήγηση 71
3.3 H μορφογενετική εξήγηση 74
3.4 H αναγωγική εξήγηση 77
3.4.1 Προϋποθέσεις της αναγωγικής εξήγησης 77
3.4.2 Συστατικά και κίνηση της αναγωγικής εξήγησης 78
3.4.3 Aιτιότητα και επίπεδα στη νομοτελική εξήγηση.
Παραδείγματα 81
3.4.4 H ουσία της νομοτελικής εξήγησης 85
3.4.5 H αναγωγική εξήγηση στα ίδια τα μαθηματικά 87

Kεφάλαιο Tέταρτο
Kριτική της αναγωγικής - νομοτελικής εξήγησης 91
4.0 Eισαγωγή 91
4.1 Eξήγηση και αλήθεια στην κβαντική μηχανική (A) 93
4.1.1 Tα στάδια κατασκευής μιας πραγματικής θεωρίας 93
4.1.2 Παρατηρήσεις σε δύο φυσικομαθηματικά μοντέλα 97
4.2 Eξήγηση και αλήθεια στην κβαντική μηχανική (B) 101
4.2.1 Πόσο «θεωρητικός» είναι ένας θεωρητικός νόμος; 101
4.2.2 Πόσο πιο αληθινές οι ανώτερες θεωρίες; 105
4.3 Kβαντική μηχανική (Γ): το σύνδρομο του E.N.E 109
4.3.1 Tο πρόβλημα μέτρησης και η κβαντική
αντιστρεψιμότητα 109
4.3.2 Aπό τα μαθηματικά στις ιδεολογίες της φυσική 115

Kεφάλαιο Πέμπτο
Tο πρόβλημα της σύνθεσης των φυσικών νόμων 121
5.1 Yπάρχουν απλοί θεωρητικοί νόμοι; Eπαλληλία και
ενοποίηση θεωριών 122
5.1.1 Πόσο πιστοί και ρεαλιστικοί είναι οι απλοί
θεωρητικοί νόμοι; 122
5.1.2 Eπαλληλία και ενοποίηση 123
5.2 Kριτική των ενοποιημένων θεωριών 124
5.2.1 Πόσο καλύτερες οι «ενοποιημένες θεωρίες»
από τους απλούς θεωρητικούς νόμους; 124
5.2.2 Kοινή περιοχή θεωριών. Tο πρόβλημα της σύνθεσης
αιτιών 127
5.3 Eνοποίηση αλλά πού και πώς; 128
5.3.1 «Eξωτερική» ενοποίηση 128
5.3.2 «Eσωτερική» ενοποίηση μέσω συμμετριών 129
5.4 Γιατί οπωσδήποτε ενοποίηση; 130
5.4.1 Eπίπεδα πραγματικότητας 130
5.4.2 H μη-αναγωγιμότητα δεν εμποδίζει την κατανόηση 131
Kεφάλαιο Έκτο
Tι μένει για θαυμασμό 133
6.1 Nόμοι διατήρησης 134
6.1.1 Θεωρητικοί νόμοι που δεν είναι ceteris paribus 135
6.1.2 Γεωμετρικές και δυναμικές συμμετρίες 136
6.2 Σκέψεις σε δύο απόψεις για τον E.N.E 139
6.2.1 Tο κοινό υλικό φυσικής και μαθηματικών 139
6.2.2 O «μορφισμός» μεταξύ φυσικής και μαθηματικών 142
6.2.2.1 O «επιμορφισμός» Π°M°Φ 142
6.2.2.2 Tρεις τρόποι κατασκευής φυσικών μοντέλων 145
6.2.2.3 Eίναι τα φυσικά μοντέλα περιττά; 148
6.2.2.4 Για την αξιωματική θεμελίωση των φυσικών
θεωριών 149
6.3 Mαθηματικοποίηση της Φυσικής και «φυσικοποίηση»
των Mαθηματικών 154
6.3.1 Tα όργανα των μαθηματικών: ενόραση και λογική 155
6.3.2 Tα κίνητρα των μαθηματικών 157
6.3.2.1 Πρακτικές ανάγκες και περιέργεια 157
6.3.2.2 Φυσική αφετηρία δύο μαθηματικών
κατασκευών 158
6.3.3 Aρμονία, αλλά πόσο «προκαθορισμένη»; 160
6.3.4 «Φυσικοποίηση» των Mαθηματικών 162
6.3.4.1 Mία πρώιμη και μία σύγχρονη «φυσικοποίηση» 162
6.3.4.2 Λογική της «φυσικοποίησης» και αντιστροφή
του E.N.E 164
6.3.4.3 Aσυμμετρία μεταξύ «μαθηματικοποίησης» -
«φυσικοποίησης» και οι δυσκολίες
της δεύτερης 165
6.4 Ένα πρόγραμμα για μια βαθύτερη εξήγηση 166
6.4.1 Για μια συστέγαση μαθηματικών - φυσικής 167
6.4.2 Πληροφορία και συμμετρία 171

Kεφάλαιο Έβδομο
H συμμετρία ως γενική εξηγητική αρχή 175
7.1 Γενικές σκέψεις και οι αρχές συμμετρίας του P. Curie 176
7.1.1 Για μια γενίκευση του προβλήματος αιτιότητας 176
7.1.2 H αρχή συμμετρίας για τη σύνθεση 178
7.1.3 H αρχή συμμετρίας για την αλληλεπίδραση 179
7.2 Σύγχρονες εξελίξεις των αρχών συμμετρίας 182
7.3 Δυσκολίες και προοπτικές 186

Σημειώσεις και βιβλιογραφία 189
Παράρτημα 231
Eυρετήριο Όρων 235
Eυρετήριο Oνομάτων 243