Το Τέλος της Αθωότητας

Όλα και μη όλα, συναρμογές

Εκείνα που συγκλίνουν κι εκείνα που αποκλίνουν.

Εκείνα που συμφωνούν κι εκείνα που διαφωνούν.

Από τα πάντα το ένα κι από το ένα τα πάντα.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ (απόσπ. 10)

 

Υπάρχουν δύο τρόποι να ζήσεις τη ζωή σου. Ο ένας είναι σαν να μην υπάρχουν θαύματα.

Ο άλλος, σαν όλα γύρω σου να είναι ένα θαύμα.

Α. Εinstein

 

Θέμα του βιβλίου είναι η «συνείδηση», αλλά ουσιαστικά η ύπαρξη, μια πολύ γενική εκδοχή της σε ένα αφηρημένο μοντέλο.

Πολύ κοντά βρίσκονται ανεξάντλητες απορίες: Έχει ο Κόσμος αρχή; Σχέδιο και σκοπό;

Ποιος ο λόγος της ζωής; Της συνείδησης; Της ύπαρξής μας;

Ερωτήματα που μυστικά αναδύονται, ενώ η Επιστήμη σοφά κρατά αποστάσεις ασφαλείας, και εντούτοις τα ψηλαφεί με πλειάδα επιστημών –από Μαθηματικά σε μοριακή Βιολογία– και τεχνολογία που ακολουθεί την πορεία της Φυσικής.

Όμως, είναι η νεωτερική φιλοσοφία που τα έχει αποκηρύξει ως μεταφυσικά και επηρμένα τα αγνοεί.

Πρέπει κανείς να γυρίσει πολύ πίσω, σε εκείνη την ανεπανάληπτη εποχή της μεγάλης και ελεύθερης σκέψης για να βρει δημιουργικές απόψεις σε αυτά. Ακόμη, υποψιάζεται κανείς ότι, αν αυτά απασχολούσαν έναν Ηράκλειτο ή έναν Πλάτωνα, δεν ήταν τόσο η θεωρία, όσο ότι αυτά τα αναπάντητα ερωτήματα μυστικά διαμορφώνουν τρόπους ζωής.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Γεννήθηκα και Παρατηρώ 

1.1 Το τέλος της αθωότητας 

1.2 Ο διπλασιασμός της ύπαρξης

1.3 Η ανάδυση του σκοπού

1.4 Η έφοδος της ματαιότητας

1.5 Δρόμοι της σκέψης (Ι)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η Ζωή σε Πτώχευση

2.0 Δρόμοι της σκέψης (ΙΙ)

 

2.1 Η ζωή σαν βάρος

2.2 Το ερώτημα της «προόδου»

2.3 Η αγωνία της αλλαγής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η Ζωή ως Πρόκληση

3.1 Από τη Φιλοσοφία στις Επιστήμες

3.2 Δρόμοι ζωής: η πρόκληση της Στοάς

3.2.1 Φορτία ζωής και στωική φιλοσοφία

3.2.2 Η ύπαρξη ως μέρος της Φύσης

3.2.3 Ο στωικός μετασχηματισμός των παραστάσεων

3.3 Δρόμοι σκέψης (ΙΙΙ): η πρόκληση του Ηράκλειτου

3.3.1 Από τις Έννοιες προς τις «Ηρακλείτειες ιδέες»

3.3.2 Η Λογική του Παραλογισμού: ταυτοποίηση των εναντίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η Αδιάλειπτη Ύπαρξη

4.1 Δρόμοι σκέψης (IV).

4.1.1 Η ουτοπία των ορισμών

4.1.2 Μια σύγχρονη προσέγγιση στο αριστοτελικό ον

4.1.3 Από την εναντιότητα στη συμπληρωματικότητα

4.2 Η θεωρία της αδιάλειπτης ύπαρξης

4.2.1 Ο ρόλος του σώματος

4.2.2 Οι φάσεις της ύπαρξης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Το Αναπάντητο Ερώτημα

5.1 Η Φύση-Υπολογιστής

5.2 «Περί Φύσεως» και σύγχρονες κοσμολογίες: Το αναπάντητο ερώτημα

5.2.1 Κοσμολογικά οράματα

5.2.2 Ο δύσβατος δρόμος της γνώσης

5.3 Όρια της γνώσης ή φωτισμός;

5.3.1 Τα όρια

5.3.2 Ο φωτισμός

2 § 41 Σκιές της πραγματικότητας.

§ 42 Η εναντιότητα κινεί τον Κόσμο

§ 43 Ανακεφαλαίωση και επέκταση του προτύπου της ύπαρξης

§ 44 Η κοσμική νομοτέλεια: Ζωή, «στα όρια του χάους»

§ 45 Ο φωτισμός

Σημειώσεις

Περιλήψεις

Index Όρων

Index Ονομάτων

Κατάλογος Σχημάτων

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Γιατί άραγε γράφει κανείς ένα βιβλίο; Υστεροφηµία; Τελείως παράλογη ελπίδα – ακόµη και στην καλύτερη περίπτωση αναγνώρισης, ο Χρόνος αφανίζει τελεσίδικα τη βίωσή της. Μήπως παρόρµηση να τακτοποιήσει κανείς τις σκέψεις του; Αλλά αυτό γίνεται πολύ πιο ευχάριστα µε ελεύθερες σηµειώσεις. Αίνιγµα χαρακτήρισε την ανάγκη συγγραφής ο Einstein.

Νοµίζω, µερική λύση του αινίγµατος είναι η ανάγκη επικοινωνίας – και µάλιστα, αν ο συγγραφέας θεωρεί το θέµα του πολύ σηµαντικό για τον ίδιο!

Πράγµατι, συνειδητοποιούσα κλείνοντας αυτό το βιβλίο, ότι όλα τα προηγούµενα είχαν ουσιαστικά τον ίδιο στόχο: την απορία για την ύπαρξή µου, την τυραννία της αυτοαναφοράς στην εξέταση του εαυτού µου – όσο αυτό έχει νόηµα. Έτσι, δεν είναι σύµπτωση ότι ακόµη και στην τελευταία παράγραφο της Εισαγωγής αυτόµατα ήλθε η ανεξιχνίαστη απάντηση του µοναδικού Ηράκλειτου.

Θέµα του βιβλίου, σε συµβατικούς όρους, είναι η «συνείδηση» αλλά ουσιαστικά η ύπαρξη, µια πολύ γενική εκδοχή της σε ένα αφηρηµένο πρότυπο (µοντέλο).

Προφανώς, αυτή η ανενδοίαστη πρόθεση οδηγεί στο Αναπάντητο Ερώτηµα, ανεξάντλητες, απαγορευµένες απορίες:

Έχει ο Κόσµος αρχή; σχέδιο και σκοπό;

Ποιος ο λόγος της ζωής; της συνείδησης;

Της ύπαρξής µας;

Απορίες που η νεωτερικότητα αποκλείει, αλλά µυστικά αναδύονται και από τα καθιερωµένα προβλήµατα. Πλήθος οι ασαφείς λέξεις και ιδέες –«νους», «πνεύµα», «συνείδηση»,...– που οδηγούν σε καθιερωµένες ερωτήσεις: ποια η σχέση του νου µε τον εγκέφαλο (και το σώµα); είναι δυνατό να προσοµοιωθεί ο εγκέφαλος;... Σε τέτοια προβλήµατα αγωνίζεται πλειάδα επιστηµών –από Μαθηµατικά σε µοριακή Βιολογία– µε τη βοήθεια τεχνολογίας που ακολουθεί την πρόοδο της Φυσικής.

Απαγορευµένα από την Επιστήµη, εγκαταλελειµµένα από τη Φιλοσοφία, τα σκοτεινά µεταφυσικά προβλήµατα παραµένουν µε τις δογµατικές απαντήσεις των θρησκειών.

Πρέπει κάποιος να γυρίσει πολύ πίσω, σε εκείνη την ανεπανάληπτη εποχή της µεγάλης και ελεύθερης σκέψης για να βρει σε αυτά ενδιαφέρουσες απόψεις. Ακόµη, υποψιάζεται κανείς ότι, αν αυτά απασχολούσαν έναν Πλάτωνα ή έναν Ηράκλειτο, δεν ήταν τόσο η θεωρία, όσο πως αυτά τα αναπάντητα ερωτήµατα µυστικά διαµορφώνουν τρόπους ζωής.

Νίκος Ταµπάκης
Σεπτέµβριος 2024