Μόνο ο νηφάλιος στοχασμός μπορεί να διαλύσει τα αιματώματα, που δημιουργεί κάθε τόσο η Ιστορία, διαρρηγνύοντας τα αγγεία των ερμηνειών επί ερμηνειών, με βίαια χτυπήματα - χτυπήματα που σχεδόν πάντα αφορούν στην αχρειότητα της δίψας για πλούτο και εξουσία και πάντα μα πάντα καλύπτουν τα κίνητρά τους με ερμηνείες, θύματα των οποίων πέφτουν οι τυφλωμένοι, ατίθασοι άνθρωποι.

Ένα κείμενο διαπνεόμενο από τέτοιο νηφάλιο στοχασμό είναι το Χριστιανισμός και Ισλαμισμός του Εμίλ Ντερμένγκεμ, γραμμένο στις αρχές του 20ού αιώνα. Σκοπός του: να επισημάνει πως η άβυσσος, η οποία διανοίχθηκε μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων δεν υφίσταται κατ' ουσίαν μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλαμισμού.

Η Φιλοσοφική και Κοινωνιολογική Βιβλιοθήκη της «ΑΝΑΤΟΛΗΣ», θα περιλάβη όλα τα έργα των διασημοτέρων σοφών. Όλες οι επιστήμες, ιδίως όμως η Φιλοσοφία, η επιστήμη αυτή των επιστημών, και η νέα, πλην όμως τόσο ενδιαφέρουσα Κοινωνιολογία, δα αντιπροσωπεύσουν αναλόγως. Με νέα έργα, με ειδικούς μεταφραστές, για κάδε βιβλίο και με άφθονα τεχνικά μέσα, η ΑΝΑΤΟΛΗ θα παρουσιάση κάτι εντελώς νέο, κάτι τέλειο.

Κώστας Γκοβόστης 1926

ΜΙΑ ΠΡΟ(Σ)ΚΛΗΣΗ ΣΕ ΣΤΟΧΑΣΜΟ

«Πώς μπορεί ο άνθρωπος να είναι τόσο αγνώμων; Τι τον τύφλωσε, ώστε να μην μπορεί να δει τα αγαθά που του έδωσε ο Κύριος, όταν ο Θεός είπε στη γη και στους επτά ουρανούς: “Ελάτε σε μένα είτε θέλετε είτε δεν θέλετε”, η γη και οι επτά ουρανοί απάντησαν “Ορίστε· ήρθαμε, υπακούοντας στο θέλημά σου. Όμως ο άνθρωπος ήταν ατίθασος· ο άνθρωπος, ο βασιλιάς της γης, αυτός που προέρχεται από τον Αδάμ, μπρος στον οποίον ήταν υποχρεωμένοι να υποκλίνονται όλοι οι άγγελοι· ο άνθρωπος, το ομορφότερο δημιούργημα του Θεού· του Θεού που του έστειλε ιερά βιβλία και προφήτες, για να τον βγάλουν από την άγνοια. Ω, ας βάλει μυαλό ο άνθρωπος, όσο υπάρχει ακόμα καιρός! Θα έρθει μια μέρα που η σκέψη δεν θα μπορεί να τον βοηθήσει· μια μέρα που η γη θα γίνει σκόνη· η μέρα που η πιο κτηνώδης κόλαση θα ξερνά φωτιά στη μέση του αφανισμού».
Αυτά τα λόγια βάζει στο στόμα του Μωάμεθ ο περίφημος Γάλλος ανατολιστής και αρχειονόμος Émile Dermenghem [1892-1971], στο μνημειώδες έργο του La Vie de Mahomet, [Alger, Charlot, 1950] – ελληνική έκδοση: Η Ζωή του Μωάμεθ [Αθήνα, Πάπυρος – ΒΙΠΕΡ, 1976]. Και είναι το δίχως άλλο λόγια απολύτως ταιριαστά – το εγγυώνται το κύρος του Dermenghem και η άμεση πρόσβασή του στα σημαντικότερα ιστορικά αρχεία της Ευρώπης και της βορείου Αφρικής. Σίγουρα θα μπορούσε να τα έχει πει ο Άραβας στρατιωτικός, πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης, αλλά ποιο είναι το νόημά τους και είναι το ίδιο αυτό το νόημα για την εποχή του Μωάμεθ, την εποχή του Dermenghem, την εποχή μας; Φαινομενικά τουλάχιστον, το «απόλυτο» νόημά τους δεν έχει διαφορά από το νόημα αρκετών χωρίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Αλλά το να μιλάμε για «απόλυτα» νοήματα είναι σαν να διακόπτουμε κάθε σχέση με τον κόσμο, τη στιγμή ακριβώς που γινόμαστε αποδέκτες τους – πράγμα κάθε άλλο παρά σπάνιο στην ιστορική εμπειρία. Συνεχίζουμε να ζούμε, αλλά τώρα σε πολλούς χρόνους. Σαν εργαζόμενοι ζούμε στην εποχή μας· σαν λογικά όντα, σε μιαν απωθημένη αιωνιότητα, σαν θρησκευτικά όντα, στην εποχή των πρώτων ανθρώπων. Καθόλου παράξενο. Απλά ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο!
Στο μεταξύ, η Ιστορία αξιοποιεί τις αντιφάσεις ανάμεσα στο πριν, το τώρα και το μετά, με κοινό παρονομαστή το μέλλον. Είμαστε εργαζόμενοι, λογικοί και πιστοί, για τον ίδιο λόγο. Θέλουμε ένα καλύτερο μέλλον, το οποίο αναζητάμε συνεχώς στο παρελθόν. Αναγκαστικά ερμηνεύουμε. Το αυτοκίνητο είναι μια ερμηνεία, ερμηνειών του τροχού. Οι θεσμοί, ερμηνείες ερμηνειών της παρόρμησης για λογική τάξη. Οι Εκκλησίες και τα Δόγματα, ερμηνείες ερμηνειών της πίστης.
Τα λόγια του βιογραφούμενου από τον Dermenghem Μωάμεθ θα μπορούσαν να σημαίνουν το ίδιο που σήμαιναν τα λόγια των προφητών του Ισραήλ, χίλια χρόνια πριν το Κοράνιο· θα μπορούσαν να σημαίνουν μια προσπάθεια του Μωάμεθ να διδάξει την αξία της ενάρετης ζωής στο λαό του, τον 6ο μ.Χ. αιώνα· την προσπάθεια του Dermenghem να καταδείξει, στο πλαίσιο του σαρκοβόρου 20ού αιώνα, πως η αρετή είναι η κοινή πηγή όλων των θρησκειών· κι ακόμα να σημαίνει, στις μέρες μας, πως οι πιστοί του Ισλάμ, οφείλουν να αναλάβουν την πάταξη του «ατίθασου» ανθρώπου, πραγματοποιώντας «τη μέρα που η γη θα γίνει σκόνη· τη μέρα που η πιο κτηνώδης κόλαση θα ξερνά φωτιά στην μέση του αφανισμού».
Η Ιστορία ερμηνεύει πάλι και πάλι τις μεγάλες στιγμές του ανθρώπου και το κάνει ερήμην του ανθρώπου, παρόλο που ο άνθρωπος δημιουργεί την Ιστορία. Είμαστε για πάντα αποκλεισμένοι από το στοιχείο του συνειδητού ελέγχου της Ιστορίας, διότι ένα απόλυτα ελεγχόμενο ιστορικό υποκείμενο απλά δεν θα είχε Ιστορία και δεν μπορούμε να σκεφτούμε ένα υποκείμενο χωρίς Ιστορία.
Τότε; Μόνο ο νηφάλιος στοχασμός μπορεί να διαλύσει τα αιματώματα, που δημιουργεί κάθε τόσο η Ιστορία, διαρρηγνύοντας τα αγγεία των ερμηνειών επί ερμηνειών, με βίαια χτυπήματα· χτυπήματα που σχεδόν πάντα αφορούν στην αχρειότητα της δίψας για πλούτο και εξουσία και πάντα μα πάντα καλύπτουν τα κίνητρά τους με ερμηνείες, θύματα των οποίων πέφτουν οι τυφλωμένοι, ατίθασοι άνθρωποι.
Ένα κείμενο διακατεχόμενο από τέτοιο νηφάλιο στοχασμό είναι το Χριστιανισμός και Ισλαμισμός του Émile Dermenghem, γραμμένο στις αρχές του 2ού αιώνα. Σκοπός του: να επισημάνει πως «η άβυσσος, η οποία διανοίχθηκε μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων δεν υφίσταται κατ’ ουσία μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλαμισμού».
Αφήσαμε για πολύ καιρό τη ζωή εκτός στοχασμού και κινδυνεύουμε –πραγματικά, αιματηρά, φρικιαστικά– να μην μπορεί να μας βοηθήσει η σκέψη μας, το μόνο πραγματικά αποτελεσματικό εργαλείο που διαθέτουμε. Αν δεν στοχαστούμε από εμάς και για εμάς, αν δεν ερμηνεύσουμε τις ερμηνείες, αν δεν διαλύσουμε τα ιστορικά αιματώματα που μας παραλύουν, δεν είναι διόλου απίθανο να δημιουργήσουμε «τη μέρα που η πιο κτηνώδης κόλαση θα ξερνά φωτιά στη μέση του αφανισμού».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΛΑΝΑΣ