«Η Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου, γραμμένη το 1970, είναι από αυτά τα «πολύ μεταφυσικότερα» ποιήματά του και από τα πιο απελπισμένα. Ταυτόχρονα όμως είναι ίσως και από τα πιο περήφανα. Με το οριστικό άρθρο που προτάσσει στο όνομα παραμερίζοντας την παράδοση από τον Γκαίτε έως τον Παλαμά και από τον Πιερ Ζαν Ζουβ έως τον Σεφέρη, που την θέλει απλώς «Ελένη»– ο Ρίτσος εκδηλώνει μια ακραία αυτοπεποίθηση. Αυτοπεποίθηση που μάλλον πάει μαζί με την ακραία απελπισία. 1970: λίγο μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ και την εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία. Ο ποιητής βρίσκεται σε «κατ’ οίκον περιορισμό» στο Καρλόβασι της Σάμου, ενώ ταυτόχρονα, βαριά άρρωστος, θεωρεί ότι όπου να ’ναι η ζωή του φτάνει στο τέλος της. «Η Ελένη», αυτή η «ραψωδία της ματαιότητας» –19 σελίδες, 600 περίπου στίχοι–, ίσως γράφεται ως έσχατη κατάθεση. Τελειώνει άλλωστε με θάνατο.