Σημαντικό ιστορικό παράγοντα που συγκροτεί ανάμεσα στις εθνικές «ποικιλίες» μια μεγάλη ενότητα αποτελούν τα απελευθερωτικά κινήματα στις χώρες της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Κοινά στοιχεία ιστορικής μοίρας: μακραίωνος και βαρύς ξένος ζυγός που είχε ανακόψει την ομαλή κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη τους αγώνες για την απελευθέρωση, συνυφασμένοι με έντονες διαφωτιστικές προσπάθειες• επιδίωξη να αναπληρωθεί το γρηγορότερο ο «χαμένος» χρόνος και να καλυφθεί σε λίγες δεκαετίες το χάσμα απέναντι στις χώρες που πορεύτηκαν ανεμπόδιστα και βίωσαν τις γνωστές φάσεις της ιστορικής λογοτεχνικής διαδρομής με πληρότητα και σε χρονική διάρκεια κάποτε αιώνων – έτσι καθορίζεται το κοινό πλαίσιο μιας συμπυκνωμένης διαδικασίας που πολύ παραστατικά έχει αποκληθεί «ανάπτυξη σε επιτάχυνση». Ως σημείο αναφοράς λειτούργησαν οι δυτικοευρωπαϊκές λογοτεχνίες που, χωρίς να προσφέρουν κάποιες (αδιανόητες άλλωστε) «καθαρές» τυπολογίες, ένα κοινό υπόδειγμα που να εφαρμόζεται σαν μέτρο, ανέδειξαν τα μονίμως επαναλαμβανόμενα, τα «αναπότρεπτα» της λογοτεχνικής ιστορίας.