Ο Καζαντζάκης ανήκει στην κατηγορία εκείνων των δημιουργών που βασανίζονται από ιδέες και αγωνίζονται να τις εκφράσουν σε λογοτεχνική μορφή και να τις μεταβάλουν σε στάση και πράξη ζωής. Σε μια προηγούμενη μελέτη μου, συζητώντας τη χρήση του προμηθεϊκού μύθου από τον Καζαντζάκη, είχα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η μεταφυσική διάσταση της σκέψης του τον απομάκρυνε τόσο πολύ από τη βιωματική αφετηρία του έργου του –την τραγωδία του περασμένου πολέμου και της Κατοχής–, ώστε απ’ όλα τα χαρακτηριστικά του Προμηθέα του το πιο χτυπητό να είναι η τέλεια δυσαρμονία ανάμεσα στις ιδέες που εκφράζει και στην πραγματικότητα της ζωής. Η διαπίστωση αυτή έδειξε την ανάγκη για μια συστηματική διερεύνηση των σχέσεων ιδεολογίας και πραγματικότητας σε όλο το έργο του Καζαντζάκη. Ο σκοπός μου, στο μελέτημα αυτό, είναι να ξαναθέσω το πρόβλημα, φέρνοντας νέα στοιχεία, και να προχωρήσω πιο πέρα την έρευνα και τη σχετική μ’ αυτό συζήτηση. Οι ιδέες πηγάζουν από τη ρέουσα πραγματικότητα της ζωής, είτε ανήκουν στο δημιουργό, είτε προέρχονται από άλλους και έχουν αφομοιωθεί απ’ αυτόν. Γι’ αυτό πριν συζητήσω τις ιδέες του Καζαντζάκη και τη σχέση τους με την πραγματικότητα, θεωρώ αναγκαίο να υπενθυμίσω τα μεγάλα ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα που σφράγισαν τον αιώνα μας και επηρέασαν άμεσα ή έμμεσα τη σκέψη και την τέχνη του Καζαντζάκη.